CHUYỂN MÙA – THỜI ĐIỂM VIRUS CÚM DỄ LÂY LAN

     Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), hàng triệu trẻ em ở Mỹ mắc cúm mùa mỗi năm, dẫn đến hàng nghìn ca phải nhập viện để điều trị tích cực. Đáng chú ý, có nhiều trường hợp tử vong liên quan đến cảm cúm, chủ yếu xảy ra ở nhóm đối tượng có nguy cơ cao, đặc biệt là trẻ chưa được tiêm vaccine đầy đủ. Thống kê cho thấy khoảng 80% trường hợp tử vong do cúm mùa thuộc nhóm này.
Tại Việt Nam, vào cuối năm 2024 và đầu năm 2025, số lượng trẻ đến khám do bệnh cúm mùa tại các bệnh viện nhi tăng cao, phổ biến là các chủng cúm A/H3N2, A/H1N1 và cúm B. Mặc dù số ca mắc chưa có sự gia tăng đột biến so với những năm trước nhưng tình trạng này vẫn là dấu hiệu cảnh báo về dịch bệnh cúm nguy hiểm.

     Cúm là bệnh có khả năng lây truyền rất cao trong cộng động. Trẻ khỏe mạnh có thể bị lây nhiễm virus cúm do tiếp xúc với giọt bắn chứa virus trong không khí, do người bệnh phát tán ra bên ngoài khi ho, hắt hơi, khạc nhổ.

     Ngoài ra, virus cúm có thể tồn tại trong nhiều giờ trên các bề mặt đồ vật, tăng nguy cơ lây nhiễm khi trẻ chạm tay vào các bề mặt này với mắt, mũi miệng. Vì vậy, Bộ Y tế khuyến cáo cần chủ động phòng ngừa bệnh cúm mùa và tiêm vaccine ngừa cúm cho cả trẻ và những người thân, người chăm sóc trẻ.

     Các chuyên gia cảnh báo: Cúm không chỉ là bệnh nhiễm trùng đường hô hấp thông thường. Cảm cúm ở trẻ em là một bệnh nguy hiểm. Bệnh có thể diễn tiến nặng khi trẻ có biến chứng (viêm phổi, viêm màng não, viêm cơ tim…), đặc biệt ở nhóm trẻ dưới 2 tuổi hoặc trẻ có bệnh nền (hen, tim bẩm sinh, rối loạn chuyển hóa, suy giảm miễn dịch…).
     TIÊM VACCINE CÚM – BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA HIỆU QUẢ. Vaccine cúm giúp giảm nguy cơ nhiễm bệnh, biến chứng nặng, nhập viện và tử vong.
     Những trẻ nào dễ gặp nguy hiểm khi mắc cúm?
     Bệnh cúm có thể xảy ra ở bất kỳ trẻ nào nhưng nguy cơ mắc bệnh và bệnh có xu hướng diễn tiến nặng hơn nếu:
     1. Trẻ dưới 5 tuổi
     Trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 2 tuổi là nhóm đối tượng nguy cơ cao bị các biến chứng của bệnh cúm mùa. Lúc này, hệ miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh. Trẻ chưa ý thức được sự nguy hiểm của bệnh cúm nên cũng chưa chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh hiệu quả.
Hơn nữa, trẻ đang trong độ tuổi đi nhà trẻ, thường xuyên tới lui các khu vực công cộng, điều này cũng làm tăng nguy cơ lây nhiễm cúm mùa.
     2. Trẻ mắc bệnh nền
     Nếu trẻ có bệnh lý mạn tính, nguy cơ mắc bệnh và bệnh diễn biến nặng, xuất hiện biến chứng cao hơn. Các bệnh lý này có thể là:

• Bệnh liên quan đến đường hô hấp như hen suyễn…
• Bệnh lý về thần kinh như bệnh lý thần kinh cơ, động kinh, chậm phát triển tâm vận…
• Bất thường tim bẩm sinh
• Bệnh lý rối loạn nội tiết, rối loạn máu, rối loạn chuyển hóa, rối loạn chức năng các cơ quan.
• Bệnh lý gây suy giảm miễn dịch: HIV/AIDS, ung thư, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch kéo dài.
• Suy dinh dưỡng/béo phì.

     3. Trẻ chưa tiêm vaccine cúm
     Vaccine cúm có tác dụng kích thích cơ thể sản sinh kháng thể chống lại virus cúm. Ở trẻ chưa được tiêm vaccine cúm đủ mũi, cơ thể có thể chưa có kháng thể nên dễ mắc bệnh hơn. Khi mắc bệnh, diễn tiến của bệnh thường nặng và nguy hiểm hơn so với trẻ được tiêm đủ mũi vaccine.
     Ngoài ra, virus cúm mùa có thể biến đổi. Vì vậy, trẻ cần được tiêm nhắc lại vaccine ngừa cúm mỗi năm để tăng cường miễn dịch, phòng ngừa bệnh cúm.
     Biến chứng cảm cúm ở trẻ em thường gặp
     Ngoài vấn đề cảm cúm ở trẻ em có nguy hiểm không thì biến chứng của bệnh cũng nên được các bậc phụ huynh tìm hiểu. Trong quá trình chăm sóc tại nhà, bố mẹ theo dõi chặt chẽ các biểu hiện của trẻ nhằm phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường như: sốt cao không hạ dù đã dùng thuốc hạ sốt, sốt co giật, li bì, tím tái, khó thở, thở co lõm ngực, bỏ bú, mất nước… Đây có thể là dấu hiệu cảnh báo bệnh diễn tiến xấu, có thể gây biến chứng, bố mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện để có hướng xử trí phù hợp.
     Các biến chứng này có thể là:
     1. Viêm phổi
     Viêm phổi là một biến chứng phổ biến ở trẻ bị nhiễm cúm, chiếm khoảng 30% trường hợp trẻ nhập viện do cúm. Trẻ nhỏ dưới 2 tuổi hoặc có bệnh nền là đối tượng nguy cơ cao bị viêm phổi khi bị cảm cúm. 
     Viêm phổi có thể gây tử vong ở trẻ nếu không được điều trị kịp thời, đúng cách. Một nghiên cứu đã cho thấy, khoảng 35% trẻ tử vong do viêm phổi có liên quan đến cúm.
     2. Viêm tai giữa
     Virus cúm có thể gây viêm tai giữa ở trẻ em, xuất hiện ở 10-50% trẻ mắc bệnh cúm. Với hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, tình trạng này sẽ làm tăng nguy cơ bội nhiễm vi khuẩn, tổn thương nghiêm trọng ở vùng tai, gây mất thính lực vĩnh viễn nếu không được can thiệp kịp thời. (2)
     3. Viêm thanh khí quản
     Viêm thanh khí quản do virus cúm đặc trưng bởi khàn tiếng, ho ông ổng, thở rít. Bệnh có thể đặc biệt nghiêm trọng, gây suy hô hấp, tím tái nếu trẻ không được đưa đến cơ sở y tế kịp thời.
     4. Hội chứng suy hô hấp cấp tính
     Biến chứng suy hô hấp cấp tính là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ mắc bệnh cúm. Virus cúm dẫn đến viêm phổi nặng và từ đó gây suy hô hấp cấp ở trẻ. Ở giai đoạn cấp, tình trạng này gây tím tái, giảm oxy máu, phù phổi, suy hô hấp tăng dần theo thời gian, dẫn đến suy đa cơ quan.
     5. Viêm não – màng não
     Viêm não – màng não là một biến chứng nguy hiểm của cảm cúm. Trẻ được chữa khỏi vẫn có thể phải đối mặt với nhiều di chứng nặng nề do biến biến gây ra.
     Có khoảng 8-10% trẻ nhập viện do cúm gặp phải các biến chứng về thần kinh, bao gồm co giật do sốt, bệnh não, viêm não cấp, viêm màng não, mất điều hòa tiểu não cấp, viêm tủy, viêm não tủy, bệnh máu não… Nguy cơ xuất hiện biến chứng sẽ cao hơn ở trẻ dưới 5 tuổi và trẻ đã có các vấn đề về thần kinh trước đó. 
     6. Viêm cơ tim – màng ngoài tim
     Viêm cơ tim – màng ngoài tim không phổ biến ở trẻ em nhưng có thể nghiêm trọng và đáng lo ngại, đặc biệt là với chủng cúm A (H1N1).
     Cách chăm sóc trẻ bị cảm cúm an toàn
     Chăm sóc trẻ bị cảm cúm đúng cách sẽ giúp trẻ nhanh chóng hồi phục sức khỏe, hạn chế tổn thương, ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Một số cách chăm sóc trẻ bị cúm:

• Theo dõi thân nhiệt và hạ sốt đúng cách: Sốt là phản ứng tự nhiên của hệ miễn dịch trước sự xâm nhập của virus gây bệnh. Trẻ bị cảm cúm có thể sốt nặng hoặc sốt nhẹ tùy thuộc vào sức đề kháng của trẻ. Điều quan trọng là cần hạ sốt cho trẻ đúng cách, tránh để trẻ sốt cao kéo dài, sốt co giật nguy hiểm.

     Nếu trẻ sốt nhẹ, bố mẹ hạ sốt cho trẻ bằng cách lau người trẻ bằng khăn ấm, cho trẻ uống nhiều nước, mặc đồ thoải mái, nghỉ ngơi trong phòng thoáng khí… Nhưng nếu trẻ sốt cao, bố mẹ cho trẻ dùng thuốc hạ sốt đúng liều lượng và có thể kết hợp thêm các biện pháp hạ sốt không dùng thuốc được kể trên. Liều dùng paracetamol để hạ sốt cho trẻ: 10-15mg/kg/lần, 4-6 tiếng/lần.
     Dùng thuốc theo chỉ định của bác sĩ, không tự ý ngưng thuốc hay kết hợp thuốc khi chưa có sự đồng ý của bác sĩ: Tùy vào từng trường hợp cụ thể, bác sĩ sẽ kê thuốc điều trị cảm cúm cho trẻ với liều dùng phù hợp. Các loại thuốc được chỉ định thường là thuốc hạ sốt, giảm đau và hỗ trợ điều trị các triệu chứng khác. Nếu trẻ thuộc đối tượng nguy cơ cao hoặc đã xuất hiện biến chứng, trẻ đang nằm viện, thuốc kháng virus có thể được chỉ định. Thuốc kháng sinh không được chỉ định trong điều trị bệnh cảm cúm ở trẻ trừ các trường hợp có bội nhiễm vi khuẩn.

• Duy trì chế độ dinh dưỡng phù hợp, đủ chất: Trong giai đoạn bệnh, trẻ sẽ mệt mỏi và biếng ăn hơn. Tuy nhiên, lúc này việc bổ sung đủ dinh dưỡng và năng lượng là điều quan trọng, giúp trẻ chống lại bệnh tật, nhanh chóng hồi phục sức khỏe. Trẻ nên ăn uống đủ chất, ăn nhiều rau xanh và các loại trái cây giàu vitamin C, kẽm để tăng đề kháng. Bố mẹ nên ưu tiên chọn những món ăn giàu giá trị dinh dưỡng và dễ tiêu hóa. Chia nhỏ cữ bú/cữ ăn hàng ngày và không bắt ép trẻ ăn sẽ tạo tâm lý thoải mái cho trẻ, trẻ dễ ăn hơn.
• Cho trẻ nghỉ ngơi nhiều hơn: Khi bị cảm cúm, cơ thể trẻ cần nhiều thời gian hơn để hồi phục. Vì vậy, bố mẹ nên cho trẻ nghỉ ngơi nhiều hơn, ngủ đủ giấc và sinh hoạt lành mạnh trong giai đoạn này.
• Hạn chế tiếp xúc, tránh ô nhiễm: Trẻ mắc bệnh nên được cách ly với trẻ khỏe mạnh nhằm hạn chế sự lây nhiễm. Khi chăm sóc hay đưa trẻ đến những khu vực công cộng, bố mẹ cần cho trẻ đeo khẩu trang. Đồng thời, tránh cho trẻ đến những khu vực ô nhiễm, nhiều khói bụi, khói thuốc lá.
• Khuyến khích trẻ uống đủ nước: Các triệu chứng của cảm cúm gây mất nước và mất cân bằng điện giải ở trẻ. Vì vậy, trẻ nên uống nhiều nước, đảm bảo bổ sung đủ nước mỗi ngày. Bố mẹ có thể kết hợp cho trẻ uống các loại nước ép trái cây như nước cam, nước ép ổi… để bổ sung nước, khoáng chất và điện giải.
• Tái khám đúng hẹn: Dù các triệu chứng của cảm cúm đã biến mất, trẻ khỏi bệnh hoàn toàn, bố mẹ vẫn nên đưa trẻ tái khám đúng hẹn. Ở lần tái khám này, bác sĩ sẽ đánh giá lại tình trạng sức khỏe của trẻ và kiểm tra xem trẻ có tiềm ẩn vấn đề sức khỏe hay gặp phải di chứng gì không, từ đó có hướng xử trí phù hợp.

     Phòng ngừa cảm cúm ở trẻ em
     Để giảm nguy cơ mắc bệnh cúm ở trẻ em, bố mẹ có thể áp dụng các biện pháp phòng ngừa dưới đây:

• Tiêm vaccine cúm đủ mũi và đúng lịch cho trẻ em và người chăm sóc cho trẻ. Vaccine cúm cần được tiêm nhắc lại mỗi năm để đảm bảo hiệu quả phòng ngừa bệnh.
• Giữ vệ sinh cá nhân sạch sẽ, rửa tay đúng cách với xà phòng và nước sạch ít nhất 20 giây sau mỗi lần chơi đồ chơi, đi vệ sinh, hắt hơi, xì mũi và trước khi ăn. Trẻ nên được vệ sinh mũi họng bằng nước muối sinh lý mỗi ngày để làm sạch và giảm nguy cơ mắc bệnh. Nhắc trẻ không chạm tay lên vùng mặt, nhất là mắt, mũi, miệng.
• Tạo môi trường sống an toàn, lành mạnh, thường xuyên dọn dẹp, khử khuẩn không gian sống, đồ chơi và các vật dụng cá nhân của trẻ. Tránh để trẻ đến những khu vực bị ô nhiễm, nhiều khói bụi, nhất là khói thuốc lá.
• Dinh dưỡng hợp lý và cân bằng, uống đủ nước, ăn nhiều rau xanh và trái cây chứa nhiều vitamin C, kẽm để trẻ tăng cường hệ miễn dịch, phát triển toàn diện. Tránh để trẻ ăn các thực phẩm không lành mạnh, thực phẩm chế biến sẵn, thức ăn nhanh, bánh kẹo, đồ ngọt, thức uống có ga…
• Khuyến khích trẻ tham gia môn thể thao yêu thích, tham gia các hoạt động vận động vừa sức, đều đặn mỗi ngày để tăng cường hệ miễn dịch.
• Cân bằng thời gian học tập, vui chơi và ngủ nghỉ cho trẻ, đảm bảo trẻ được ngủ đủ giấc, không bị căng thẳng.
• Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với người có dấu hiệu mắc bệnh hoặc đến những khu vực đang có dịch bệnh bùng phát. Đeo khẩu trang cho trẻ khi ra ngoài.
• Cho trẻ kiểm tra sức khỏe định kỳ và khi có dấu hiệu bất thường.